Ülkeler sellere karşı korunma için etkin afet modeli arayışındalar

İklim değişimi kriz haline geldikçe ,ülkeler sıklaşan ani sellere karşı milyarlarca dolar harcasalar da ,sel kaynaklı felaketler azalacağına daha da kötüleşiyor.
Ülkelerin sel riski uzmanları, gelenekselleşmiş yüksek setler,barajlar inşa etmeye veya drenaj sistemlerinin kapasitesini artırılmasına dayanan afet yönetiminin yetersiz kalışı karşısında, model arayışına iklim değişimini de katmanın gerekliliğini vurgulamaktalar.
Üzerinde durulan afet yönetimi stratejilerinden bazıları:
1-AKIŞI YAVAŞLATMA STRATEJİLERİ
Bilinen ve gerçek olan bir konu, akarsu ve nehirlerin yukarı ve aşağı havza kısımlarının birbiriyle bağlantılı oluşudur.Bu sebeplerle gelecek sel risklerine karşı korunmada, aşağı ve yukarı havzada birlikte çalışılmalıdır. İngiliz akademisyenlerinden Prof. David Sear 2014 yılında yayınlanan makalesinde; Ülkemizin 1960 yıllarında hayata geçirdiği yukarı havzalarda toprak muhafazası çalışmalarına benzer stratejileri önermektedir.
Su basmış evlerin mutfaklarındaki su ve alüvyon ; kanalizasyonlardan ,tarlalardan,derelerden ve yukarı havzada orman ve yaylalardan erozyonla taşınmıştır.Dolayısıyle yukarı ve aşağı havza su ve balçıklı tortularla bağlantılı olup,”gelecek sel riskleri yönetiminde bir havzadaki herkes bu yönetime katılmalıdır " anlayışına tekrar dikkati çekmektedir.Hatta nesli azalan kunduzların, ormanlık arazideki derelerde ağaçları kemirip devirerek yaptıkları basit setlerin, suların hızını kesmede önemli rol oynadığını vurgulayan ve doğayı taklide yönelik görüş sunan araştırmacılarda bulunmaktadır.
Anadolu;da bundan 60 yıl öncesinde Tokat Şehri’nin sellerden kurtarılmasını sağlayan Orman Mühendisi M.Kemal Aşk meslekdaşımızı rahmetle yad ederiz.İki yıl Fransa’da erozyon ve mera ıslahı eğitimi gördükten sonra 1955 yılında Tokat’a gelerek iklim-toprak-bitki dengesini sağlayacak bir proje uygulamış ve dört yıl sonra Tokat’ ın sorunu olan sellerden kurtarılmasını sağlamıştır.Bu iyi örneğe 1974-1976 yıllarında devam edilerek Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Ge.Müd. görevinde de bulunarak katkılarını sürdürmüştür. Mudurnu kasabamız ‘da o yıllarda bu tür çalışmalardan nasibini alarak sel zararlarından kurtulmuş idi.
2-DOĞAL TAŞKIN YÖNTEMLERİNE İLAVE YENİ NESİL TEKNİKLER
Doğal taşkın yöntemleri denince akla gelen ;toprağın korunması yani yüzeyde kalması ve zemine daha fazla su sızdırması,yukarı havzadan gelen akışı geciktirmek için kuru taş duvar, sızdıran barajlar inşası,sulak alan oluşturma,kentsel göletlerden,yağmur suyu depolanması,çatı teraslar vb.kesinlikle vazgeçilmeyecek ,fakat hayal kırıklığı yaşamamak için ilave olarak yeni nesil teknik sistemlere ihtiyaç duyulmaktadır.Yakınlaşırma yapabilen son teknolojik tahminlerin devreye girmesi umulmaktadır.
3-ÜLKE GENELİNDE KAPSAYICI BİR AFET YÖNETİMİNE İHTİYAÇ DUYULMASI
2022 yılında Avustralya’da Marcus Hollerer ve Arkadaşları, gelecekteki felaketlere hazırlanmak için iyi bir iş birlikçi yönetim gerekeceğini vurgulamışlardır.Afet sırasında, kimin neyi, ne zaman yapacağı netleşmelidir.Afetlerde halkın özellikle depremlerde ,sellerde “terkedilmişlik” hissine esir edilmemesinin çok önemli olduğu bildirilmektedir.
4-TARİHSEL TEKERRÜR KAYITLARINA DAYALI KORUMA STRATEJİSİ GÜVENİRLİĞİNİ YİTİRME YOLUNDADIR
Sellerden bıkmış Yeni Zelanda’ da ve uluslararası alanda dikkatler ; sel riski yönetiminde “sünger şehirler” inşa edilmesi veya “su için daha fazla yer yaratma”ihtiyacına doğru kayıyor.
İklim değişimi ve EL NİNO sistemi gibi olgular, periyodik sel tekerrürlerine bağlı planlamaya güveni sarsmıştır.
5- RİSKLERİ SINIRLAMAK
Taşkınla ilgili riskleri sınırlayabilen iki tür şehir planlaması arasında ayrım yapılmalıdır.Tehlikenin kendisini azaltan (veya şiddetlendirmeyen)sistem ile tehlikenin etkisini azaltan sistem.
İlk örnek Hollanda’da Amsterdam’da “ çok işlevli”çalışmalarla kentsel gelişim çalışmaları gösterilebilir.Gerektiğinde önemli yapıların sudan uzaklaştırılması olarak ele alınır.Bu da tehlikenin azaltılmasına yol açar.
İkinci örnek tehlikelerin etkilerinin azaltılmasında, özellikle Fransa’da uygulama bulmuştur.Binalarda zemin katının yükseltilmesi gibi kararlar geçerli olmuştur.
Ancak taşkınlar uzun vadeli olarak yönetildiğinde ,kentleşme genellikle kısa vadeli bir vizyona göre yönetilmektedir.Bu vizyonların birbirine bağlantılı olması ise önemlidir.
Yukarı havzada orman ürünlerinin istihsal ve nakliyatında sürütme yollarının temiz işlevsel olarak kullanılması ,dikili kesimlerin ihale edildiği bölmelerde temiz işletmecilik kuralları, şartnamelerde detaylı olarak yer almalı kontrollar sıklaştırılmalı ,yerel köylü endişeleri önemsenmelidir.
KAYNAKLAR :Anonim1998: Tokatı Artık Sel Almıyor.. Or.Bak. Yay.
Yinyu Fu e t all 2023:Flood protection based historical records is flawed.the Conversation.
Marcus Hollerer et all 2022 : Dans une annnee d’inondations sans finepouquoi la gouvernance en cas de catastrophe.The conver.uk.
Robert Wilby ,Simon Dadson 2020. La gestion naturelle des inondations sera affectuee par la super-inondation hivernale au Rayoume-uni.The.Con.
David Sear 2014: :Upstream must work with down stream tofix flooding. The conversation.